Αντίθετα με τη σημερινή του μορφή, η αρχική σύλληψη του Διαδικτύου αφορούσε ένα P2P σύστημα, έστω και αν αυτό δεν είχε αποτυπωθεί ως όρος. Ήταν η εποχή του Ψυχρού Πολέμου, όταν το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ επιχειρούσε να αναπτύξει ένα δίκτυο επικοινωνιών και διοίκησης το οποίο θα ήταν ικανό να επιβιώσει από μια ενδεχόμενη επίθεση με πυρηνικά όπλα.
Από εκεί προέκυψε το ARPANET, ένα δίκτυο διαμοιρασμού υπολογιστικών πόρων που ενσωμάτωνε διάφορα άλλα δίκτυα και τεχνολογίες με στόχο τη δημιουργία μιας κοινής αρχιτεκτονικής δικτύου που θα έδινε ίσα δικαιώματα σε όλους τους χρήστες. Ήταν, βεβαίως, ο πρόγονος του σημερινού Δια-δικτύου.
Napster: η πρώτη σύγχρονη εφαρμογή του P2P
Την τελευταία χρονιά του 20ου αιώνα, και ενώ η πρόσβαση στο Διαδίκτυο είχε ήδη αρχίσει να γίνεται μαζική, ο 18χρονος Shawn Fanning δημιούργησε το Napster. Αυτό ήταν ένα P2P δίκτυο διαμοιρασμού αρχείων (MP3 κομματιών πιο συγκεκριμένα) και, μόλις λίγους μήνες αργότερα, αριθμούσε περισσότερους από 20 εκατομμύρια χρήστες! Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή μα το Napster ήταν η σημαντικότερη πρακτική εφαρμογή της P2P τεχνολογίας. Βέβαια, το Napster ήταν συγκεντρωτικό, καθώς υπήρχε ένας κεντρικός server που φιλοξενούσε το ευρετήριο των διαθέσιμων για διαμοιρασμό δεδομένων.
Η μετά-Napster εξέλιξη
Ως εξέλιξη αυτού εμφανίστηκαν τα αποκεντρωμένα P2P δίκτυα όπου κάθε μηχάνημα που μετέχει είναι ταυτόχρονα client και server. Όταν, δηλαδή, κάποιος υπολογιστής συνδέεται μέσω μιας εφαρμογής, «ανακοινώνει» την παρουσία του σε μια ομάδα -μικρή συνήθως- ήδη συνδεδεμένων υπολογιστών που με τη σειρά της γνωστοποιεί την ύπαρξή της σε ένα μεγαλύτερο δίκτυο κ.ο.κ.
Οι σπουδαιότερες υλοποιήσεις αυτής της γενιάς P2P υπήρξαν τα δίκτυα Gnutella και Kazaa. Το Freenet σηματοδότησε την επόμενη γενιά αυτής της τεχνολογίας, με υψηλά χαρακτηριστικά ανωνυμίας και πλήρη αποκέντρωση, βασιζόμενο στο συνεχή διαμοιρασμό με κωδικοποίηση των αρχείων ώστε κανείς να μη μπορεί να αποκτήσει κανένα είδος ελέγχου. Μιλάμε για μια τεχνολογία η οποία συνεχώς αναπτύσσεται και ήδη υπάρχουν αρκετά τέτοια, μικρά, «παγκόσμια δίκτυα».
P2P και επιχειρείν
Η τεχνολογία του P2P έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των εταιρειών. Οι επιχειρηματικοί τομείς όπου μπορεί να έχει εφαρμογή είναι άπειροι και, προφανώς, ακόμα δεν έχουν εξερευνηθεί ούτε καν οι μισές από τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει. Το SAFE Network αποτελεί ένα καλό παράδειγμα αυτής της περίπτωσης, με την εξαγορά της δημιουργού MaidSafe να βρίσκεται ήδη στο μικροσκόπιο των πολυεθνικών του Διαδικτύου.
Φυσικά, μεμονωμένες P2P εφαρμογές υπάρχουν ήδη αρκετές και συνεχώς προκύπτουν νέες, ενώ είναι μια τεχνολογία που έχει αρχίσει να εφαρμόζεται και σε συστήματα πληρωμών. Ακόμα και τα κρυπτονομίσματα τη χρησιμοποιούν για τις συναλλαγές τους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η κίνηση της PayPal να λανσάρει μια δωρεάν υπηρεσία P2P «για να θέσει τέλος στις μικρές οφειλές μεταξύ φίλων και συγγενών», όπως αναφέρει.
Είναι αναρίθμητοι οι τομείς όπου το P2P βρίσκει υλοποίηση, μα ως επί το πλείστον βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό στάδιο και συνήθως έχει να κάνει με εταιρείες, χωρίς βέβαια να εξυπακούεται η ανωνυμία. Το δημοφιλέστατο Skype, μέχρι την εξαγορά του από την Microsoft το 2011, χρησιμοποιούσε αποκλειστικά P2P τεχνολογία για την επικοινωνία ανάμεσα στους χρήστες του. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε το Jost, το 2007, ως μια πρώτη προσπάθεια μετάδοσης «near TV quality shows».
Αν προσπαθούσαμε να βρούμε κάποιο αγοραίο ισοδύναμο του P2P αυτήν την εποχή, θα μιλούσαμε για το «equity crowdfunding». Υπάρχουν, επίσης, αρκετές εταιρείες από διάφορους τομείς που έχουν υιοθετήσει κάποιες P2P υποδομές —κυρίως για την εξυπηρέτηση των πελατών τους.
Άλλωστε, το P2P έχει ήδη δοκιμασμένες πρακτικές εφαρμογές σε στρατό και Βιοπληροφορική, στην τηλεφωνία, στο media streaming, και σίγουρα αρκετοί το έχουμε συναντήσει σε περιπτώσεις διανομής ιδιαίτερα μεγάλων πολυμεσικών αρχείων.
Ένα P2P Διαδίκτυο
Το Διαδίκτυο θα μπορούσε να εξελιχθεί όπως το Zeronet: πλήρως αποκεντρωμένο και διαφανές, πέρα από κάθε εταιρικό παράγοντα, με βάση τους ανθρώπους και τις επιθυμίες τους. Το Zeronet είναι η πρώτη πλατφόρμα που προσπαθεί να δώσει ένα ολοκληρωμένο P2P σύστημα αποτελώντας ταυτόχρονα μια ματιά στο μέλλον που ευχόμαστε.
Βέβαια, έχει να λύσει κάμποσα θέματα ακόμα, όπως αυτό της ανωνυμίας. Βρίσκεται όμως σε πολύ καλό δρόμο και όποιος θέλει μπορεί να κάνει εκεί σχεδόν τα πάντα. Να δημιουργήσει μια ιστοσελίδα ή να περιηγηθεί στις ήδη υπάρχουσες, να ανταλλάξει αρχεία, να έχει ιδιωτική επικοινωνία (κειμένου/φωνής/εικόνας/e-mail) και αρκετά ακόμα.
Επί του παρόντος το Zeronet μπορεί να τρέξει μέσω ενός οποιουδήποτε σύγχρονου περιηγητή και αποτελεί μια από τις πιο απλές και ενδεικτικές λύσεις για την κατανόηση του P2P Διαδικτύου. Προφανώς, δεν είναι η μόνη προσπάθεια σε μια τεχνολογία που καθημερινά (κυριολεκτικά) αναπτύσσεται, με νέες ιδέες και προτάσεις, μέχρις ότου αποκτήσει μια πιο συγκεκριμένη «υπόσταση».
P2P και «ηθική»
Η στροφή των ανθρώπων στο direct download και το streaming ανέκοψαν την εξέλιξη του P2P δίνοντας προβάδισμα στους τεχνολογικούς κολοσσούς που κατακτούν τον έναν τομέα πίσω από τον άλλο, συμπεριλαμβανομένων και των πολιτιστικών αγαθών. Αν το σκεφτείτε, οι συνθήκες διανομής αλλά και αποθήκευσης των ψηφιακών αρχείων εξαρτώνται ολοκληρωτικά από ιδιωτικές εταιρείες.
Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη που το P2P βρέθηκε στο στόχαστρο, τουλάχιστον στον τομέα του διαμοιρασμού. Παρόλα αυτά, το θέμα δεν είναι μονοδιάστατο μα θα πρέπει να δούμε τη διττή όψη του P2P μιλώντας για «ηθικό» και «ανήθικο» με τους υπάρχοντες όρους. Έχει το δικαίωμα κάποιος δημιουργός να διανείμει ελεύθερα τα έργα του όπου επιθυμεί επιλέγοντας κάποια P2P εφαρμογή για τον σκοπό αυτόν; Είναι λογικό αυτός ο άνθρωπος να εμπίπτει στο ίδιο πλαίσιο με κάποιον άλλο που διανέμει με τον ίδιο τρόπο έργα τρίτων, στα οποία δεν έχει δικαιώματα, και σίγουρα χωρίς τη συγκατάθεση των δημιουργών; Με ποια λογική λοιπόν ασκείται το αξιόποινο εδώ και γιατί θα πρέπει να είναι υποχρεωμένος ο πρώτος να βρει κανάλια διοχέτευσης μέσω κερδοσκοπικών εταιρειών;
Θα ήταν ποτέ δυνατόν κάποιος να θεωρήσει παράνομα και ανήθικα το LionShare ή το SETI@home, που κάνουν διαμοιρασμό ακαδημαϊκού υλικού με τεχνολογίες P2P; Και δεν είναι μόνο αυτά, καθώς υπάρχουν πολλά ακόμα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οργανισμοί που πράττουν ακριβώς το ίδιο. Εντούτοις, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη υπάρχουν πολιτικοί που -αναμφίβολα καθοδηγούμενοι από επιχειρηματικά και άλλα συμφέροντα- επιθυμούν την πλήρη ποινικοποίηση του P2P (εκτός, φυσικά, αν αυτό χρησιμοποιείται για επιχειρηματικούς σκοπούς από ιδιωτικές εταιρείες).
To P2P ως πολιτικό διακύβευμα
Θα μπορούσαμε άραγε να μιλήσουμε για ένα P2P πολιτικό σύστημα; Στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν υπάρξει κοινωνίες -ιδιαίτερα στην Αφρική- που με διάφορους τρόπους εφάρμοζαν τη βασική αρχή της ομοτιμίας που «πρεσβεύει» το P2P. Ωστόσο, πλέον τις ανθρώπινες ζωές τις ορίζουν οι αρχές του καπιταλισμού. Άρα, μιλάμε για ασύμβατες έννοιες; Θεωρητικά, ναι. Πρακτικά όμως υπάρχει σχέση εξάρτησης, ιδιαίτερα όσον αφορά το κομμάτι των αγορών και της οικονομίας εν γένει.
Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό δείτε τις εταιρείες που παράγουν έργα μέσω του Ανοιχτού Κώδικα, υπό μορφή ιδιοκτησίας. Άραγε, πόσες θα προτιμήσουν να δημιουργήσουν σημαντικά έργα τους κάτω από GPL άδεια; Επειδή, προφανώς, αν πάνε σε τέτοιες άδειες χρήσης θα έχουν επιτρέψει την κοινή ιδιοκτησία. Για να το αποφύγουν αυτό, καθώς κάνουν χρήση P2P διεργασιών, οι ομότιμοι μετατρέπονται σε εργαζόμενους ή αμειβόμενους. Από εκεί και πέρα, μια εταιρική ιεραρχική δομή στέλνει περίπατο κάθε ομοτιμία. Η οποιαδήποτε παραγωγή όμως δεν είναι αποτέλεσμα μιας δημιουργίας αξίας βασιζόμενης στην εταιρεία μα αποτελεί ένα σύνολο που περιλαμβάνει και τους εργαζόμενους, οι οποίοι συνεχώς εξελίσσουν τις γνώσεις και την εμπειρία τους. Έτσι, αρκετές εταιρείες και βιομηχανίες ενσωματώνουν έργα και καινοτομίες τρίτων, αναγκαζόμενες να προσαρμοστούν σε αυτά τα δεδομένα.
Είναι όμως το P2P πράγματι ομότιμο; Μια συνοπτική απάντηση είναι πως ναι, είναι. Αυτό όμως δε συνεπάγεται πως του λείπουν οι δομές και κάποια στοιχειώδης ιεραρχία. Ωστόσο, δε μιλάμε για δομές με τη στενή έννοια του όρου μα για αυτές που ευνοούν τη συμμετοχή και τη συνέχεια. Είναι απόλυτα ευέλικτες δομές που εξυπηρετούν αντί να δεσμεύουν. Είναι σαφές όμως πως ο καθένας που μετέχει θα το κάνει βάσει των δεξιοτήτων που διαθέτει και της προθυμίας του. Το δε λαβείν συνήθως καθορίζεται ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός.
Το ίδιο ισχύει και για την ιεραρχία. Υπάρχει ένας κεντρικός -συνήθως ιδρυτικός- πυρήνας προκειμένου να συντονίζει σύμφωνα με τις αρχές του κάθε έργου. Αυτό γίνεται βάσει της συμμετοχής και της ειδίκευσης, χωρίς να υπάρχει μια κάθετη ιεραρχική γραμμή παρά μόνο οριζόντιες, ομότιμες αποφάσεις. Τεχνικά και πολιτικά, έχουμε το σπάσιμο της πελατειακής σχέσης όπου ένας κεντρικός server έχει τον έλεγχο. Αν το δούμε μάλιστα και πρακτικά, αυτή η κουλτούρα του P2P συνέβαλε στην εξέλιξη του Διαδικτύου, των τεχνολογιών, των επιστημών και της πληροφορίας.
Η ομότιμη συμμετοχή κάνει τους ανθρώπους να μετέχουν πιο ενεργά ενισχύοντας τη συνεργασία, και κατ’ επέκταση τη λήψη κοινών αποφάσεων, προς όφελος της κοινότητας.
Πιστεύω πως το P2P θα είναι το μέλλον, ξεκινώντας από μια νέα μορφή του Δια-δικτύου. Στην αρχή θα είναι μικρο, αποτελούμενο από ανθρώπους και ομάδες που θέλουν να ξεφύγουν από όλη αυτήν την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το υπάρχον Διαδίκτυο. Ρισκάρω να υποθέσω πως κάτι αντίστοιχο θα συμβεί πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, χωρίς ωστόσο να σημαίνει πως αυτό θα κατακρημνίσει τον καπιταλισμό, μα θα υπάρχει μια αλληλένδετη και συμπληρωματική σχέση. Σίγουρα ο δρόμος είναι μακρύς μα, όπως συμβαίνει συνήθως, οι πιονέροι έχουν ήδη αρχίσει να χαράσσουν αυτές τις οδούς.